n
s, n. Later m. and f. (
IGT Decl. § 45
). Later inflexion:
tíorthann,
Ezekiel 5.5
.
I
(a)
earth, ground (opposed to water):
tīr i.e. a terra
,
Corm. Y 1251
.
bai for tir co tirmugud,
SR 1686
.
co
fáoi .ix. n-oidhci la cach mnoi for tir tartha,
Dinds. § 5
.
mac in trebthaig issin (cusan, cusin v.ll.) t.¤
,
Ériu ix 48 § 27
.
a Dé doní in muir | a Dé doní in t.¤
,
LU 9870
. cuiridh na
tulcha isna fantaib corop t.¤
flat, arable land,
RC ix 16 § 4
.
a t.¤ buic `in soft land,'
Laws iv 130.18 Comm.
dotháet
dochum tíri,
TBFr. 210
.
fosceirdside issa t.¤ súas in slig,
236
.
íar t.¤ dochuatar, iar muir tancatar,
PH 7038
.
fáiltighis tonn ┐ t.¤ roime,
ML² 536
.
ba fāilid muir ┐ tīr da
thoidhecht,
1582
.
ro gaibh tīr ocus caladhport,
RC xxvi
272.14
.
gur ghabhadar t.¤ i n-oileán,
Keat. ii 517
. ar tir
on land
,
Fl. Earls 58.9
.
(b)
portion of land:
is ed tīr insin bas óenach cluchi
dod claind-siu céin bes flaithius hi Temraig,
ZCP xiii 372.21
=
is í an tīr sen,
iii 459.3
. ba mór leo do t.¤ aurland Temrach
they thought the green of T. took up too much land,
Ériu iv
124.5
.
is i rogha rugsadar cuairt: trian da thir ocus gusna
hearnailib bide malle ria,
Laws iv 216.20 Comm.
atait tri
tire aile nadat usa for Feinaib na breithamnaib do tinntogh,
v. 428.2
. do teit fer tiri co fiadnaib leis
owner
,
ii 120.24
Comm.
comnattacht tir a athar fair,
CRR § 53.
(c)
territory, province
(cf. talam I (c), (d)):
in rí conic
aingliu | is coimmdiu cech thíre,
Fél. Prol. 160
.
ni mesa
indas talam for tire si,
Ml. 34a5
.
[trúagh] sin, a magh mBregh
mbuidhe | a tir n-alaind n-adguide,
AU i 438.21
.
cen a t.¤
i fail do rúaim,
Hail Brigit 26
.
t.¤ ṅdorcha ... dianid comainm
Iffern,
SR 871
.
i tirib anheoil,
3180
.
dar mór tíri, dar
mór tuath,
5474
.
cinnas in tíre doráncamar ? t.¤ ndúaig
n-úathmar,
TBFr. 385
.
buí cara damsa isin tírsea,
BDD²
262
.
cía raghas dond éitseacht isa t.¤
,
438
.
Temair ...
imme, maith an t-āighi | suides flaith cech tiri,
ZCP viii
108.2
.
lacht ┐ iascc, mil is mes | in cech t.¤ thuaith ┐ tes,
109.4
.
atád trí tuatha 'na t.¤ | cíos no cāin ní dlegar dhíbh,
116.14
.
na treba ┐ na tirthi,
ML² 90
.
uair gērbo tenn in
teidm sin in gach t.¤ eile a n-Erinn, dobo mó isin Mumhain
hé,
ML² 92
.
do dhealbh ar rí-ne an mhuir mór | do shnoigh
na tíre gan tál,
DDána 42.31
.
a-tá re hathaidh d'aimsir
| 'n-a t.¤ dhorcha dhoghailsigh,
73.3
.
na cúig tíre im Fhonn
nUisnigh,
107.25
.
na tíre a téighe sna tráighe | míne
réidhe áille iad,
IGT Decl. ex. 1155
. díbh a rí cál ar críchne |
trí tírthi san n-ágh uáighfe (lochdach),
1243
.
san bhferann
mín cráobhach gcrosach | a t.¤ bhráonach dosach Dé,
1245
.
lucht an tire,
Fl. Earls 92.22
.
do mhuintir na tíre sin,
Rel. Celt. ii 178.7
.
ar tholchaibh uaigneacha na tíre,
TSh. 6033
.
? To this:
fechtas dolluid rí Eoganachta for tiri hi crích ┐
hi cendathaig n-aile,
LU 1649
=
for creich ┐ innrud ilchennadach,
Immrama 26.9
. ? Leg. for creich tīri.
Sg. (and sometimes pl.) with following gen. of description:
dús in rista t.¤ na mban
Land of Women, Otherworld
,
Imr. Brain § 30
.
ní chían co t.¤ inna m-ban,
§ 60
. dodeochad-sa
... a tírib beó áit inna bí bás nó peccad
Land of the ever-living
,
LU 9996
. oc ascnam tíre tairṅgiri inna mbēo
Heaven
,
Wb. 11a19
.
cu bhfaghbhu-sa faeilti ac muinntir nimhe i T.¤
na mBeo,
Lism. L. 2578
. do chorcair tíre na finn country of
the fair,
SG 239.38
.
a tírib na Fomóire,
BDD² 918
.
a tir mac
nisrael,
Hib. Min. 92
. tir na nóeb
Heaven
,
SR 575
.
Lobhais, righ Franc, ┐ Ioán a mc. d'éc ac dul isin Tír Naímh 'Louis, king of France, and Johan his son, died on their way to the Holy Land',
AI 370 (s.a. 1270.10)
.
go
righeam tair ais go T.¤ na n-óg,
Oss. iv 240.z
. dia lot i tir
Sgāidh (: lāim, cf.
ZCP ix 234 n.
),
Anecd. iii 54.20
.
ag bainrioghain Tíre an tsnechta,
RC xxix 126.2
. ríghdhacht
tíre an tsnechta `
Livonia
,'
Maund. § 7
. t.¤ tairngire, see
tairngire (b). co rup hi a fhirinde ┐ a chumachtu fógnus
det-siu isin t.¤ tall in the next world,
PH 2773
. Of actual
countries:
cathraig tíre iudae insin,
Ml. 17c10
.
gabais
Mac Con t.¤ mBanba,
RC xiii 466.12
.
co mboí i tírib Connacht,
Aisl. Óeng. § 10
.
atdob-rarbadse a t.¤ Hérenn,
BDD²
416
.
do c[h]lochaib tíre na h-Innis,
ML² 1481
.
a tírib
hIndia do,
PH 820
.
clár buidnech mar th.¤ Temrach,
Metr. Dinds. ii 46.4
.
rop nem thened t.¤ Húa Neill immi,
BDD²
240
. Hence people of a territory:
do bhátar an tir uile i
naoinionad,
Misc. Hag. Hib. 36.29
.
II With qualifying adj. or gen., of
measures or kinds
of land: t.¤ mbó
measure of land:
is ed t.¤ mbó la Féniu
insin, foloing .vii. mbúu co cenn mblíadnae,
Críth G. 92
.
t.¤ claidim
land won by the sword:
isse dorigni t.¤ claidimh
di ar eigin,
Cóir Anm. § 76
. `gebid óen na tire' ... `Ca t.¤
as assu lat do thabairt dunni ... co ndernam t.¤ claidim dé,'
LL 333a42
. t.¤ cumaile
measure of land:
ceithri bai fichit
ar tir cumaile don etham is ferr,
H 3.18, 3
24 (
O'Curry 662
).
da forraig dec i tir cumaile dia fot, se foirrge din lethet, ma
beith ina toimsib techtaib,
Laws iii 334.22 Comm.
ocht
traiged fichit ┐ .vii. ced (ar míle, add. later)
troigh fod tiri
cumaile,
H 3.18, 490b
(
O'Curry 1224
).
ocht traighthi fichit ara
a x. ┐ cethre fichit do fichtib traigh a fod tire cumaile ┐ a leith
dia lethat,
651
(
O'Curry 1466
).
tir cumuile og na ogaireachuibh
ocus tir cumuile d'imarcuidh ag gach gradh o tha sin co
righ tuaithe,
Laws ii 12.14 Comm.
tir cumaile oc na ocairechaib, tir da cumal ac na boairechaib,
H 3.18, 332
(
O'Curry 681
). t.¤ ndibaid coitchinn
land of a deceased person
which reverts to the fine:
tir ndibaid coitchenn
,
Ir. Recht
7.25
.
intan is tir dibaid coitcinn tainic do cum na fine, is
amlaid ranntar hi,
H 3.18, 478a
(
O'Curry 1199
). t.¤ ndiguin
inviolable land:
sé ba i n-oen athghabáil ina thir diguin,
O'Dav. 1185.
t.¤ domaisi ? : `tir domhaisi' cach sliab slán,
Metr. Gl. 3.7
. t.¤ dúthaig
homeland:
seacht dtroighe mo
th.¤ dhúthaigh,
PBocht 21.1
. t.¤ linde the land of the pond,
part of mill:
tir linde,
Laws i 124.18
.
tir linde .i. aenraed
.i. bhis i n-ind in ena in uisci,
140.16 Comm.
t.¤ mór
mainland:
iter Toraig ┐ t.¤ mór,
BCC 104.8
. t.¤ tretholl
hollow
land, churchyard:
t.¤ tretholl .i. relec,
ACC § 93.
III In adverbial phrases
(a) is tír,
in, into the land:
Doirb is Maeith is Cuma in comlaind | comanmann mac
Tlachtga is t.¤
,
Ériu x 77 § 12
.
┐ nir gabsat do thenn istir
acht mad sin nama,
Ann. Conn. 1276.2
.
Aed mac Torrdelbaig do athrigad ┐ Mac Branain dia tabairt istír,
1353.4
.
tuc leam hi is-tír-so,
PH 231
.
aithris a ndearna is t.¤ thall,
Aithd. D. 29.26
.
suairc an sgéal-sa tarla is t.¤
,
Dán Dé xxix
12
.
(b) In phr. do-icc a dt.¤
lands:
is iad Clanna Mhíleadh
tug an t-ainm sin [ar Éirinn], sul rangadar i dt.¤ innte,
Keat.
i 100.67
.
iar dteacht i dt.¤ dóibh i dtuaisceart Éireann,
212.55
.
tig an leac tre lár na mara | leat mar budh clár
tana i dt.¤
,
PBocht 10.46
.
go ttāngatar ... a ttīr sa fFraingc,
Fl. Earls 24.14
. Hence survives, exists, subsists:
féuch féin
... an éidir leat teacht a tt.¤ gan an ní,
Desid. 5647
.
na
neithe as riachtanas damh dochum teachta a tt.¤
,
1220
. é
féin do thabhairt a tt.¤
(he) to live,
6953
.
a teacht a tt.¤ ar
smeara,
F V 3, 116
(
Gadelica 64.39
).
baintreabhach ┐ dílleachtaidh tigheacht i dt.¤ air gach lá,
ITS xvii 167.1120
. uim úr
eolais an sceoil se thig i dt.¤
which is coming to pass,
xviii 112.1
.
Also tugaid i dt.¤
spends, passes (time):
thugadar a n-aimsir
i dt.¤ i bhfochair an Rígh ag muirn agus ag macnas,
ITS i
164.2
.
tugamaid an chuid eile dhar saóghal a tt.¤ anois mar
a diarfadh gach duine againn do dhéanadh,
Gadelica 65.9
.
Frequent in placenames, see Hogan Onom.
.x. treith
tire iacih,
Ériu ii 4.7
=Tīr Īath
Tiree
,
Wortk. 160.
Compds. tírfhrecor, tírfhrecuirthe (?).