v (from prototonic stem of at-reig (as-reig)). The
conjugation is irreg.; pret. 3 s. éirgis (
PH
.
MacCongl.
47.13
.
TD 20.34
). -é(i)rig (
LL 265b24
,
296b42
, etc.
TBC-LL¹
.
PH
.
CCath.
TSh.
) -é(i)rgesta(i)r (
TTebe 928
.
1950
.
Ir. Monthly 1921, 27 § 16
). pl. -é(i)rgiset,
-éirgset,
LL
299a48
.
301b44
.
Metr. Dinds. iv 44.17
). é(i)rgetar
(
PH
.
TTebe
). -érigedar, -éricheadar (
TTebe
). fut.
é(i)reóch- (
PH
.
CCath.
Aen.
TSh.
). eirgēb- (
YBL 173a28
=
LL 149b37
). éireb- (
Maund. 82
= éirég- ?). érech-
(
LB 257b
). éirigf- (
PH
). As pres. ind. 3
s. conj. -éir is
found (
Ir. Monthly 1919, 4
.
TD 22a5
), as well as -éirgenn.
For the impv. éirig, freq. in sense
go
(e.g.
TSh. 5048
), cf.
1 téit (O. Ir. imp. eirg, M.Ir. airg). Impers. pres. ind.
ni hergithar,
LL 150a12
.
(a)
rises, stands up:
ergis suas,
MacCongl. 59.6
. éirghid
romham they rise before me (in respect)
TD 25.17
. tusa
atá at chodladh, éirigh = surge qui dormis
TSh. 1697
.
éireóchad ┐ rachad i ndáil mh' athar = surgam et ibo
8836
. Of rising from table:
ó ól do éirigh,
TD 29.38
;
9.33
. Of recovery from illness:
ésium ga leiges i Cruachain risin ré sin. acus in lá thancatar...is é sin lá ra érig
sium,
TBC-LL¹ 6141
.
mur gabus eslainti duine... ┐ aithnid a
caraid nách ereocha,
Maund. 167.82
. da n-ergersa if I
recover
Fier. 63
. Springs up, appears:
ro ergestar bolga
for a gruaidib,
Laws iv 16.16 Comm.
bail a n-ereocha
in muc sin romhut,
Aen. 1807
. eirgebaid uilc woes shall
arise
YBL 173a28
=
LL 149 b37
. co n-eirged a guairi...
amal fhidbaid osa cind `his bristles rose' (of a boar)
TTebe 869
.
ra gabustar aduath...an gilla co ra ergestair
a fholt,
928
. Of the sun rising:
ro erig grian seach
imellbord talman,
TTebe 2195
. Of wind, storm:
ro eiridh
ainmḟine...a sruth Ismen,
3620
.
ní éir gaoth nach gluais
mh'intinn,
Studies 1921, 75
.
(b) of resurrection:
is ann ro erig a bás,
LB 158a47
.
erigfet-sa o marbu,
PH 2278
.
trias a n-érechat a talmain
i lló bratha,
LB 257b41
.
Parrth. Anma 115.8
.
Luc. Fid. 67.18
.
(c)
arises, mounts upwards, ascends, soars: 's an Éirne
dá n-éir ealta and the Erne from which bird-flocks arise
GF,
Ir. Monthly 1919, 4
. cáit ar éirigh uaim d'eitill
TD 39.13
. ar eitil ni éir (of a bird),
Rel. Celt. ii 228.31
.
Of liquids, etc.:
sreabh nach éair tar fiodhruigh bhfeaoir
TD ii 263.35
.
go n-éirghe fuil ós na formnaibh,
TD 16.67
.
éireóchaidh bréantas as a gconablaighibh = ascendet fetor
TSh. 1286
.
TTebe 4852
. é.¤ tar rises over, crosses over:
eirgid tairis aniar climb out over him (of a sleeping giant)
Mer. Uil. 64
=
BB 445b33
.
(d)
grows up, matures: cech mét no erged ┐ no oirbredh
(of an infant)
BB 239b4
.
gach duine eirghius gurub cum
saethair tigid... ┐ gach lenamh teid d'éc co tét a Parthus,
Maund. 263
.
(e) of noise, manifestations of passion, anger, grief, joy,
etc.:
ro ergestar...sestan ┐ seiseilbi,
TTebe 1950
. go
n-éireócha mh' ḟoltonus re maithibh ch. gC. that my resentment shall arise against
TD 3.51
. cás fár éirigh eólchoire
20.37
. briocht díbhḟeirge 'na ghnúis... | gá cúis ór éirigh?
8.30
.
ro erig menma in miled o'tchualaich na stuccu
'ca senm,
TTebe 1425
. do eirigh meanma mhór a gclainn
D. their spirits rose
ML 8.28
.
combáidh as a n-éir
anbhuain,
TD i p. lxxxiii n. 1
. Cf.
olc báigh do éirigh
orthaibh,
TD 26.19
.
(f) rises in hostility, takes up arms, rebels; attacks:
ergid co hoband dochum bar namad,
TTebe 1120
.
ro
erich cach dib dochum a cheli,
2535
.
ereochdaid let a
n-aigid Tuirrn,
Aen. 1899
.
YBL 337 b25
=
Celt. Rev.
iv 12
-
15
.
éireóchaid leis líon a dtionóil,
TD 16.17
. suil
fuair adhbhar far éirigh a reason for rebellion
18.2
;
20.47
.
(g) starts up; arises and sets forth, proceeds:
a hEmain
éirgset na slúaig | dar Loch F.,
Metr. Dinds. iv 44.17
.
ro
erig F. ┐ a ḟiann...et rogabsat rompo,
LL 296 b42
(RC xiii
44.14).
301b44
(
RC xiii 15.17
). a Ḟ., inn érgi ri báig
296b30
(
RC xiii 44.12
). eiridh do Teib `arise and go to
T.'
TTebe 3558
. ra ergedar uili...co hArgas `set out for
Argos'
1281
.
ro ericheadar...do digail Menelipuis,
TTebe 3346
.
eirig
romat co Teib,
4792
.
éirghis roimhe ar raon madhma,
A. Ó Dálaigh l 11
. eirig d'adlucud na nabach `arise and
come to bury'
TTebe 4785
. na herig in turus teigi `do
not begin the journey on which thou goest'
4173
.
lá éigin
dar éirghiosdar ar tulaigh,
Ir. Monthly 1921, 27
.
lá n-aon
dar éirigh C. amach ar each do thaisteal an ḟuinn,
Keat.
ii 4700
.
lá dar éirigh sé amach...do shiubhal,
TSh. 5034
.
do eiridh A. as an teint amach,
Rel. Celt. ii 196.12
.
eirgit d' faixin Chaisléin A.,
Fl. Earls 66.27
.
eirghit go
tegh oile,
70.14
;
22.15
;
36.6
. na heirgeadh uait E.
`let not E. escape from thee'
ML 94.3
. Imper.
éirigh don
mhainistir,
TSh. 5048
.
éirigh, umhluigh thú féin,
Proverbs
vi 3
. eirgit...a ttir a mbaili bheag `landed'
Fl. Earls 92 y
.
Cf. do cuir...slegh tri...luirigh Sir G., ┐ ro eirigh an
slegh as ┐ ni derna si dith dia curp rebounded (?)
ZCP
vi 29 y
.
(h) with various prepp.
é.¤ a(s)
abandons:
intí eirges as a firt,
O'Dav. 967
.
Laws iv 126. Comm.
é.¤ de
renounces, gives up, forsakes: éirigh do Mhuire
renounce Mary
A. Ó Dálaigh l 19
.
éireóchad dí,
Hackett
xxvi 75
.
é.¤ do
(1)
springs up at, attacks; meets
;
dála na
nGall...ro eirigh Ua F. ┐ Mac M. doibh,
AFM iii 234.8
.
do chuaidh tarsa...no gur heirgedh dhó ar tóchar an longpuirt `was not attacked until he had reached'
576.4
. go
n-eireóighdís dhó `would rise against him'
ML 66.10
.
(2)
befalls, happens to: mar do éirigh don lóchrann how the
torch had been affected
Fl. Earls 34.25
. mar do éirigh doip
a ttaep a riastala `how it happened they were arrested'
22.7
.
gur eirigh buaidhirt ┐ aineolus fairrgi doibh,
24.24
.
é.¤ le (re) nech
increases or thrives with, benefits one;
one succeeds (in), prospers: an t-ionadh i n-éir le neach
| a mhaoin do bheith ar biseach where one succeeds in increasing his wealth
TD 22a5
.
ní thainic aonmhac...as mó
lér éirigh do ṡén serbhisi ina an Sir U. sin,
AFM v 1736.2
.
an dream ré n-éirgheann acfuinn ionnmhusa `to whom a
quantity of wealth accrues'
TSh. 9980
. do éirigh iomad
áithis leis he had great success
Keat. ii 2530.653
.
é.¤ eter (a quarrel) arises between: do eirigh aturra they
came to blows
Ériu iii 166 § 23
.
é.¤ fo
overcomes (?): ná heirgheadh fúd muirn Mhuiris,
GF,
Ir. Monthly 1919, 512
.
(i) transitive (?); cf. crēt ērgius Pichan? why does P.
rise?
MacCongl. 59.8
. But cf.
cia ar rét,
Ml. 48b2
.